Մշո ճառընտիր

Մեծ եղեռնի ժամանակ կորստյան մատնվեց շուրջ 40․000 ձեռագիր մատյան։ Սա ավելին է, քան այսօր մեզ հասած և աշխարհով մեկ սփռված մեր ձեռագրերի թիվը։ Երևանի, Երուսաղեմի, Վենետիկի, Վիեննայի, Անթիլիասի, Նոր Ջուղայի մատենադարաններում, աշխարհի բազում թանգարաններում, գրադարաններում և մասնավոր հավաքածուներում պահվող ձեռագրերի թիվը չի անցնում 30․000-ից։

Եղեռնից հրաշքով փրկված փոքրաթիվ մատյաններից մեկը, որն այժմ պահվում է Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանում, «Մշո Ճառընտիր»-ն է՝ հայոց ամենամեծ ձեռագիրը։ Այն կշռում է 28 կգ։ Տպավորիչ են նաև ձեռագրի չափսերը՝ 55X71 սմ։ Մատյանն ունեցել է 660 թերթ։ Ամեն մի թերթ պատրաստվել է մի երինջի կամ արջառի կաշվից։ Մատյանը բովանդակում է շուրջ 40 հեղինակի ընտիր ստեղծագործությունները՝ ճառեր, վկայաբանություններ, ներբողներ և այլն, որտեղից էլ նրա անվանումը՝ ճառընտիր։